Termin wartości niematerialnych i prawnych został określony w art. 3 ust. 1 pkt 14 Ustawy o rachunkowości. Według ustawy wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę, zaliczone do aktywów trwałych, prawa majątkowe, nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone na potrzeby jednostki.
Z przepisów wynika, że prawa majątkowe, aby mogły być uznane za wartości niematerialne i prawne muszą spełnić jednocześnie kilka warunków:
– prawo majątkowe zostało nabyte od innego podmiotu (w drodze oddzielnej transakcji, w transakcji połączenia jednostek gospodarczych, w drodze dotacji rządowej, w drodze wymiany składników niematerialnych),
– nadaje się do wykorzystania dla celów działalności gospodarczej w dniu przyjęcia do używania,
– przewidywany okres jego użytkowania jest dłuższy niż rok, przeznaczony jest na potrzeby danej jednostki lub został oddany do użytkowania w drodze umowy najmu czy też umowy licencyjnej.
Do wartości niematerialnych i prawnych zaliczamy przede wszystkim:
– know-how, czyli prawo do wykorzystywania wiedzy w obszarze handlowym, przemysłowym, naukowym i organizacyjnym, nabytą wartość firmy, czyli różnica między ceną nabycia a godziwą wartością firmy. Inaczej mówiąc, wartość firmy to aktywa przedsiębiorstwa pomniejszone o jego zobowiązania. Wartość firmy powstaje wówczas, gdy cena nabycia określonej jednostki lub jej części jest wyższa od wartości godziwej przejętych aktywów netto. Ponadto powstaje ona na skutek połączenia przedsiębiorstw, co polega na nabyciu udziałów w aktywach netto przedsiębiorstwa, które jest przejmowane. Wartość firmy podlega amortyzacji liniowej przez okres 5 lat,
– prawa do wynalazków, patenty, znaki towarowe, wzory użytkowe i zdobnicze,
– autorskie prawa majątkowe i prawa pokrewne,
– koncesje, licencje oraz prawa pokrewne,
– prawa majątkowe przyjęte do użytkowania na podstawie umowy najmu, dzierżawy, leasingu zaliczone do aktywów trwałych jednej ze stron umowy,
– koszty zakończonych prac rozwojowych – koszty poniesione w związku z wytworzeniem np. nowego, innowacyjnego programu komputerowego czy technologi produkcji. Obejmują one koszty poniesione przez firmę przed podjęciem produkcji czy zastosowaniem technologii oraz koszty ponoszone na badania albo inny sposób pozyskania wiedzy, która może przyczynić się do wprowadzenia nowej technologii lub polepszenia sposobu produkcji.
Koszty
1. Koszty prac badawczych – wynikają z działań zmierzonych do nabycia nowej wiedzy, poszukiwania nowych alternatywnych urządzeń, procesów lub usług oraz ich udoskonalania.
2. Koszty zakończonych prac rozwojowych – są to aktywowane koszty, które posiadają ściśle określony proces wytwarzania produktu, a jego techniczna przydatność została stwierdzona i udokumentowana.
Natomiast jeśli chodzi o prawa majątkowe wchodzące w skład wartości niematerialnych i prawnych, to zaliczamy do nich przede wszystkim:
– prawo użytkowania wieczystego gruntu,
– spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
– własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,
– prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.
Prawa te można zaliczyć do wartości niematerialnych i prawnych wówczas, gdy ich przewidywany okres używania jest dłuższy niż rok, zostały przeznaczone na potrzeby własne przedsiębiorstwa lub oddane do używania na podstawie umowy najmu lub dzierżawy oraz nadają się do gospodarczego wykorzystania.
Do wartości niematerialnych i prawnych nie można natomiast zaliczyć między innymi:
– praw wytworzonych we własnym zakresie, np. programów komputerowych wytworzonych we własnym zakresie czy zarejestrowanego znaku towarowego,
– praw, które przedsiębiorstwo posiada w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, które wynikają z transakcji handlowych – są one zaliczane do inwestycji,
– praw oddanych do używania na podstawie umowy spełniającej warunku leasingu finansowego – zalicza się je do aktywów finansowych.
Amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych
Amortyzacji podlegają też nabyte, nadające się do gospodarczego wykorzystania w dniu przyjęcia do używania:
1) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego,
2) spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
3) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,
4) autorskie lub pokrewne prawa majątkowe,
5) licencje,
6) prawa określone w ustawie z 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej,
7) wartość stanowiąca równowartość uzyskanych informacji związanych z wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej (know-how)
– o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane przez niego do używania na podstawie umowy licencyjnej (sublicencji), umowy najmu, dzierżawy lub umowy określonej w art. 23a pkt 1 (leasing), zwane wartościami niematerialnymi i prawnymi.
Amortyzacji podlegają również niezależnie od przewidywanego okresu używania:
1) wartość firmy, jeżeli wartość ta powstała w wyniku nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w drodze:
– kupna,
– przyjęcia do odpłatnego korzystania, a odpisów amortyzacyjnych zgodnie z przepisami rozdziału 4a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych dokonuje korzystający (leasing finansowy),
2) wartość firmy, jeżeli w związku z przeniesieniem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa wartość ta została opodatkowana w państwie członkowskim Unii Europejskiej podatkiem równoważnym do podatku od d chodów z niezrealizowanych zysków, o którym mowa w art. 30da ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – w przypadku gdy przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część przenoszone są z tego państwa,
3) koszty prac rozwojowych zakończonych wynikiem pozytywnym, który może być wykorzystany na potrzeby działalności gospodarczej podatnika, jeżeli:
– produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie określone,
– techniczna przydatność produktu lub technologii została przez podatnika odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie podatnik podjął decyzję o wytwarzaniu tych produktów, lub stosowaniu technologii,
– z dokumentacji dotyczącej prac rozwojowych wynika, że koszty prac rozwojowych zostaną pokryte spodziewanymi przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania technologii.
4) składniki majątku, wymienione powyżej w punktach 1–7, niestanowiące własności lub współwłasności podatnika, wykorzystywane przez niego na potrzeby związane z prowadzoną działalnością na podstawie umowy określonej w art. 23a pkt 1 (umowy leasingu) zawartej z właścicielem lub współwłaścicielami albo uprawnionymi do korzystania z tych wartości – jeżeli zgodnie z przepisami rozdziału 4a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający (jak w poprzednich podobnych przypadkach chodzi tu o sytuacje, w których korzystamy z leasingu finansowego), zwane także wartościami niematerialnymi i prawnymi.
Obowiązek dokonywania odpisów wynika wprost z ustawy, która w art. 22f stanowi, że trzeba dokonywać odpisów amortyzacyjnych. Oznacza to, że przedsiębiorca nie może zaniechać dokonywania tych odpisów, dochodząc np. do wniosku, że „nie potrzebuje” dodatkowych kosztów wynikających z amortyzacji. Takie postępowanie może doprowadzić do uznania, że księgi (w tym również ewidencje) prowadzone są niezgodnie z przepisami ustawy i rozporządzenia, ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Wartość początkowa wartości niematerialnych i prawnych
Wartość początkową praw majątkowych, w tym licencji i autorskich praw majątkowych, stanowi cena nabycia tych praw. Jeżeli wynagrodzenie (opłaty) wynikające z umowy licencyjnej albo z umowy o przeniesienie innych praw majątkowych jest uzależnione od wysokości przychodów z licencji lub praw uzyskanych przez licencjobiorcę albo nabywcę – przy ustalaniu wartości początkowej praw majątkowych, w tym licencji, nie uwzględnia się tej części wynagrodzenia.
Nabycie odpłatne
W razie odpłatnego nabycia wartość początkową stanowi cena nabycia, a w razie częściowo odpłatnego nabycia – cena nabycia powiększona o wartość przychodu z tytułu częściowo odpłatnych świadczeń (sposób ustalania tego przychodu wskazany jest w art. 11b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Za cenę nabycia uważa się kwotę należną zbywcy, powiększoną o koszty związane z zakupem naliczone do dnia przekazania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej do używania, a w szczególności o koszty transportu, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia w drodze, montażu, instalacji i uruchomienia programów oraz systemów komputerowych, opłat notarialnych, skarbowych i innych, odsetek, prowizji, oraz pomniejszoną o podatek od towarów i usług, z wyjątkiem przypadków, gdy zgodnie z odrębnymi przepisami podatek VAT nie stanowi podatku naliczonego albo podatnikowi nie przysługuje obniżenie kwoty należnego podatku o podatek naliczony bądź zwrot różnicy podatku w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług.
W przypadku importu cena nabycia obejmuje cło i podatek akcyzowy od importu składników majątku. Tak określone ceny nabycia (również koszt wytworzenia) należy skorygować o różnice kursowe, naliczone do dnia przekazania do używania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej.
Wartość początkowa inwestycji w obcych środkach trwałych oraz budynków i budowli wybudowanych na obcym gruncie
Wartość tę ustala się na zasadach ogólnych – określonych dla nabycia w drodze kupna, częściowej odpłatności lub kosztu wytworzenia i na zasadach określonych dla składników majątkowych uzyskanych w sposób nieodpłatny.
Zmiana formy prawnej, połączenie, podział podmiotów
W razie zmiany formy prawnej, a także połączenia albo podziału podmiotów, dokonywanych na podstawie odrębnych przepisów, wartość początkową środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych ustala się w wysokości wartości początkowej określonej w ewidencji (wykazie) podmiotu o zmienionej formie prawnej, podzielonego albo połączonego.
Zasadę tę stosuje się odpowiednio do spółek niebędących osobami prawnymi. Przepis ten ma również zastosowanie w przypadkach:
– podjęcia działalności przez podmiot po przerwie trwającej nie dłużej niż 3 lata,
– zmiany formy prawnej prowadzonej działalności, polegającej na połączeniu lub podziale dotychczasowych podmiotów albo zmianie wspólników spółki niebędącej osobą prawną,
– zmiany działalności wykonywanej samodzielnie przez jednego z małżonków na działalność wykonywaną samodzielnie przez drugiego z małżonków – jeżeli przed przerwą lub zmianą składniki majątku były wprowadzone do ewidencji środków trwałych (wykazu środków trwałych).
Nabycie przedsiębiorstwa i jego zorganizowanej części
W razie nabycia w drodze kupna albo przyjęcia do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części łączną wartość początkową nabytych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych stanowi:
– suma ich wartości rynkowej w przypadku wystąpienia dodatniej wartości firmy,
– różnica między ceną nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części a wartością składników majątkowych niebędących środkami trwałymi ani wartościami niematerialnymi i prawnymi w przypadku niewystąpienia dodatniej wartości firmy.
Przepis ten znajdzie zastosowanie również w razie nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w drodze wkładu niepieniężnego, a także w przypadku otrzymania w związku z likwidacją osoby prawnej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, które uprzednio zostały wniesione do tej osoby prawnej jako wkład niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Podobnie również będzie w przypadku otrzymania środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych w związku z likwidacją spółki niebędącej osobą prawną lub wystąpieniem wspólnika z takiej spółki.
Nabycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w drodze spadku lub darowizny
W takim przypadku łączną wartość początkową nabytych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych stanowi suma ich wartości rynkowej, nie wyższa jednak od różnicy pomiędzy wartością tego przedsiębiorstwa albo jego zorganizowaną częścią a wartością składników mienia, niebędących środkami trwałymi ani wartościami niematerialnymi i prawnymi, określoną dla celów podatku od spadków i darowizn.
Zgodnie z przepisami podatkowymi, od wartości niematerialnych i prawnych można dokonywać odpisów amortyzacyjnych, jeśli te wartości:
– stanowią własność albo współwłasność podatnika,
– zostały przyjęte do odpłatnego użytkowania z równoczesnym zaliczeniem do składników majątku podatnika.
Odpisów amortyzacyjnych można dokonywać od wartości początkowej wartości niematerialnych i prawnych już od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym daną wartość wprowadzono do ewidencji. Odpisy można naliczać jednorazowo na koniec roku podatkowego albo miesięcznie lub kwartalnie. Amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych trwa do momentu zrównania odpisów amortyzacyjnych z wartością początkową.
Odpisy od wartości niematerialnych i prawnych
Okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych od wartości niematerialnych i prawnych nie może być krótszy niż:
1) od licencji (sublicencji) na programy komputerowe oraz od praw autorskich – 24 miesiące,
2) od licencji na wyświetlanie filmów oraz na emisję programów radiowych i telewizyjnych
– 24 miesiące (jeżeli wynikający z umowy okres używania praw majątkowych jest krótszy, podatnicy mogą dokonywać odpisów amortyzacyjnych w okresie wynikającym z umowy),
3) od poniesionych kosztów zakończonych prac rozwojowych – 12 miesięcy,
4) od pozostałych wartości niematerialnych i prawnych – 60 miesięcy.
| Warto pamiętać, że podatnicy ustalają stawki amortyzacyjne dla poszczególnych wartości niematerialnych i prawnych na cały okres amortyzacji przed rozpoczęciem dokonywania odpisów amortyzacyjnych. |
Źródła:
1. https://6krokow.pl/wartosci-niematerialne-i-prawne/ (dostęp z dnia 25.08.2020 r.)
2. https://www.ncbr.gov.pl/potrzebuje-wiedzy-uczelniainstytut/aspekty-podatkowe-i-ksiegowe/szczegoly/news/wartosci-niematerialne-i-prawne-w-ujeciu-ustawy-o-rachunkowosci-51179/ (dostęp z dnia 26.08.2020 r.)
3. http://www.vademecumksiegowego.pl/artykul_narzedziowa,971,0,15930,wartosci-niematerialne-i-prawne.html (dostęp z dnia 25.08.2020r.)
4. https://inforfk.pl/cykle-tematyczne/tresc,inforfk,00,INF0000000000000691989,Wartosci-niematerialne-i-prawne.html (dostęp z dnia 25.08.2020).
5. https://sciaga.pl/tekst/7375-8-wartosci_niematerialne_i_prawne (dostęp dnia 26.08.2020).
