Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi pracownikom w ciągu tygodnia pracy przysługuje prawo do skorzystania z tzw. doby pracowniczej. Pod pojęciem tym zwykle kryje się czas odpoczynku pomiędzy zakończeniem jednego dnia pracy a rozpoczęciem kolejnego. Liczba godzin pracy w dobie pracowniczej jest ściśle określona i zazwyczaj wynosi ona osiem godzin, a czas odpoczynku pomiędzy poszczególnymi dniami pracy powinien wynosić co najmniej 11 godzin. W praktyce jednak nierzadko zdarza się, że czas pracy w ciągu doby pracowniczej wydłuża się, co automatycznie wpływa też na skrócenie czasu odpoczynku pomiędzy poszczególnymi dniami pracy. Warto zastanowić się, co to oznacza zarówno dla samego pracodawcy, jak i pracownika.
Czym jest doba pracownicza?
Standardowo uznaje się, że pracownik w ciągu doby nie powinien dłużej wykonywać swoich obowiązków zawodowych niż przez osiem godzin. W praktyce jednak sytuacja ta może ulec zmianie, jeśli pracodawca postanowi o wprowadzeniu tzw. systemu równoważnego.
Doba pracownicza zasadniczo nie jest tym samym, co doba pracownicza, choć obie trwają dokładnie 24 godziny. W przypadku jednak tej pierwszej, liczy się ją nie od północy, ale od momentu, gdy pracownik rozpoczął swoją pracę zgodnie z przyjętym w danym zakładzie pracy czasem pracy. Jeśli dojdzie do przekroczenia ośmiogodzinnego czasu pracy w ciągu doby, w takim przypadku można mówić o pracy w godzinach nadliczbowych. W takim przypadku należy mieć świadomość, że pracodawca jest zobowiązany do wypłacenia podwładnemu rekompensaty za dodatkową pracę w adekwatnej do poniesionych kosztów wysokości.
Praca w niedziele i święta
W większości przypadków praca w niedziele i święta, czyli dni ustawowo wolne od pracy jest zakazana i jako taką nie praktykuje się ją w większości firm oraz instytucji. W praktyce jednak zdarza się, że występuje wymóg pracy w tym dniu. W tej sytuacji pracodawca musi liczyć się z koniecznością zapłaty znacznie wyższego wynagrodzenia niż w przypadku pracy wykonywanej w normalnym, tygodniowym trybie.
Jeśli pracodawca nie wyznaczył nowych granic święta lub niedzieli, wskazuje się, że czas pracy liczy się od 6 rano w niedziele do 6 rano w poniedziałek. Oczywiście, praca w niedzielę może być podyktowana jedynie wyższą koniecznością. Nie usprawiedliwiają jej żadne inne okoliczności, nawet jeśli zakład pracy w danym czasie ma określone potrzeby. Jeśli jednak wcześniej zaplanowano pracę w taki sposób, aby skończyła się ona w niedzielę bądź święto, wówczas już nie można mówić o pracy w czasie świątecznym.
Praca w nocy
Szczególnym przypadkiem pracy jest też praca w godzinach nocnych. Zwykle mówi się o niej wówczas, gdy przypada ona na godziny pomiędzy 21.00 a 7.00, przy czym pracownik musi pracować w tym trybie przez co najmniej 3 godziny lub ¼ wymiaru jego pracy w ciągu tygodnia. Warto mieć świadomość, że doba pracownicza nie pokrywa się z astronomiczną. To oznacza, że to od pracodawcy zależy, kiedy i w jakich godzinach praca odbywa się w nocy. Jeśli zatem na przykład pracownicy pracują na nocną zmianę z piątku na sobotę do godziny 6.00, w ich przypadku jest to traktowane jako normalny czas pracy, który nie wymaga wypłacania dodatkowych rekompensat.
Łamanie doby pracowniczej a ustawa antykryzysowa
Niekiedy pracodawcy mają możliwość ustalenia innych niż ogólnie przyjęte godzin pracy. Czasem też jest tak, że pracownik w jednym dniu rozpoczyna pracę o jednej godzinie, a w kolejnym o innej, późniejszej bądź wcześniejszej. W takiej sytuacji ponowne wykonywanie pracy przez pracownika w tym czasie (nawet jeśli jedna doba w naturalny sposób zachodzi na drugą) nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Trzeba mieć jednak świadomość, że wspomniany rozkład pracy nie może prowadzić do naruszeń dobowego i tygodniowego odpoczynku, który przysługuje każdemu podwładnemu niezależnie od rodzaju wykonywanych przez niego obowiązków zawodowych.
Indywidualny rozkład czasu pracy
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi indywidualny rozkład pracy można wprowadzić wówczas, gdy taka możliwość została przewidziana w układzie zbiorowym pracy lub też wyraziły na nią zgodę przyzakładowe organizacje związkowe. Do jego wprowadzenia niezbędne jest jednak zawarcie porozumienia z reprezentantami podwładnych wybranymi w określonym, ustalonym przez kierownictwo trybie.
Pracownik, który opiekuje się dzieckiem do ukończenia przez nie czwartego roku życia, może złożyć wniosek u przedsiębiorcy dotyczący ustalenia indywidualnego czasu pracy ze względu na zobowiązania rodzinne. Dotyczy to również osób, które pełnią funkcję opiekunów osób starszych bądź niepełnosprawnych, które nie są w stanie samodzielnie egzystować. W takim przypadku pracownik może liczyć na to, że będzie on mógł samodzielnie (oczywiście w porozumieniu z pracodawcą) ustalić godziny rozpoczynania i kończenia pracy w każdym dniu. W tym przypadku jednak wykonywanie przez pracowników pracy w określonych godzinach nie jest równoważne z pracą w godzinach nadliczbowych. Nie trzeba zatem wypłacać im dodatkowych pieniędzy.
Źródła:
- http://www.vademecumkadrowego.pl/artykul_narzedziowa,1113,0,18604,doba-pracownicza-a-nadgodziny.html (dostęp z dnia 27.09.2021 r.)
- https://kadry.infor.pl/kadry/indywidualne_prawo_pracy/czas_pracy/87550,Jak-rozliczac-dobe-pracownicza.html (dostęp z dnia 04.09.2021 r.)
