Odsetki ustawowe – kiedy można je naliczać?

W polskich przepisach prawnych istnieje instytucja odsetek ustawowych. Tego typu odsetki stosuje się m.in. przy naliczaniu kar za zwłokę w regulowaniu należności związanych z zaciągniętym wcześniej kredytem bądź pożyczką. Konsumenci z reguły mają do czynienia z odsetkami ustawowymi naliczanymi za opóźnienia na przykład przy spłacie kredytu gotówkowego. Warto jednak uświadomi sobie, że odsetki ustawowe dzielą się na znacznie więcej rodzajów. W określonych przepisach można znaleźć szczegółowe wytyczne dotyczące podstawowych stawek odsetek ustawowych oraz wartości maksymalnych. Warto dowiedzieć się, w jaki sposób można obliczać wspomniane odsetki, zgodnie ze stosowanymi w danym przypadku wskaźnikami. Takie informacje znajdziesz w niniejszym artykule.

Odsetki ustawowe – co należy o nich wiedzieć?

Mianem ustawowych odsetek najczęściej określa się odsetki, których wysokość została precyzyjnie określona w obowiązujących ustawach. Zasadniczo odróżnia się je od odsetek umownych, których wysokość zależy od indywidualnych ustaleń zawartych pomiędzy stronami, które zdecydowały się na podpisanie danej umowy. W Polsce zazwyczaj wyróżnia się trzy rodzaje odsetek ustawowych. Są to kolejno odsetki kapitałowe (czyli należne od określonej sumy pieniężnej), odsetki za opóźnienie oraz odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych. Warto dowiedzieć się, czym charakteryzują się poszczególne rodzaje odsetek ustawowych.

Odsetki kapitałowe

Odsetki kapitałowe nalicza się zazwyczaj z uwagi na korzystanie z cudzego kapitału. To oznacza, że stosuje się je głównie przy umowach pożyczki czy kredytu. Z reguły zgodnie z obowiązującym prawem wyodrębnia się dwie stawki takich odsetek. Pierwsza z nich jest ściśle związana z sumą stopy referencyjnej oraz 3,5 punktów procentowych. Nosi ona nazwę stawki podstawowej. Stosuje się ją zawsze wtedy, gdy pomiędzy stronami nie zapadły żadne inne wiążące ustalenia.

Natomiast stawka maksymalna wynosi dwukrotność stawki podstawowej. Stanowi ona limit, którego nie mogą przekroczyć odsetki umowne wskazane w umowie pożyczki. Zasadniczo pożyczkobiorca może zgodnie z prawem zapłacić jedynie sumę maksymalną odsetek nawet wówczas, gdy pożyczkodawca celowo zawyży kwotę odsetek przeznaczonych do spłaty z tytułu zaciągniętej pożyczki.

Odsetki za opóźnienie w spłacie

Poza odsetkami kapitałowymi wyodrębnia się także odsetki ustawowe za opóźnienie w spłacie. Takie odsetki wierzyciel może naliczyć dłużnikowi w sytuacji, gdy będzie on zalegał ze spłatą należności w ustalonym terminie. Takie odsetki dana osoba może pobrać także wówczas, gdy opóźnienie powstało z przyczyn niezależnych od dłużnika. Co istotne, wierzyciel ma prawo naliczania ustawowych odsetek za opóźnienie już od następnego dnia po upływie terminu spłaty zobowiązania. Wysokość odsetek za opóźnienia w spłacie także liczy się według dwóch stawek. I tak odsetki podstawowe stanowią równowartość sumy stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego oraz 5,5 punktów procentowych. Stawka maksymalna natomiast to dwukrotność stawki podstawowej. Nie istnieją żadne limity zobowiązań, poniżej których można liczyć na uniknięcie odsetek za opóźnienie.

Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych

W przypadku transakcji handlowych także istnieją odrębne przepisy dotyczące ewentualnych opóźnień. Dotyczy to głównie transakcji zachodzących pomiędzy przedsiębiorstwami stosującymi w swojej działalności handlowej tzw. kredyt kupiecki. Niestety, praktyka życia codziennego pokazuje, że tylko w niewielkim procencie tzw. faktury z odroczonym terminem płatności są faktycznie regulowane w terminie. W przypadku pozostałych natomiast nagminnym zjawiskiem jest powstawanie zatorów płatniczych na skutek braku regulacji zobowiązania na czas przez kontrahenta.

Obowiązujące w Polsce od prawie dziesięciu lat przepisy w założeniu mają przeciwdziałać nadużyciom w tej kwestii. Zgodnie z nimi zalegający ze spłatami muszą liczyć się ze znacznie wyższymi odsetkami niż w przypadku zwykłych opóźnień w spłacie. W przypadku, gdy dłużnikiem jest podmiot leczniczy, stawka odsetek jest równa sumie stopy referencyjnej NBP, a także 8 punktów procentowych. W przypadku pozostałych podmiotów gospodarczych do obliczenia stawek odsetek ustawowych za opóźnienia w transakcjach handlowych opłaca się stawkę w wysokości sumy stopy referencyjnej NBP, a także 10 punktów procentowych.

Kiedy należy płacić odsetki ustawowe?

Co do zasady, odsetki ustawowe mogą być pobierane w ściśle określonych okolicznościach. W przypadku odsetek kapitałowych dotyczy to pożyczkodawców, którzy zarabiają w ten sposób na pożyczonym kapitale. Liczone są one zatem za każdy dzień korzystania z cudzego kapitału. Odsetki ustawowe za opóźnienie nalicza się tylko wówczas, gdy określone zobowiązanie nie zostało uregulowane w terminie. Mogą być one naliczane już od następnego dnia po upływie terminu zobowiązania. Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych z kolei dotyczą przeterminowanych zobowiązań wynikających z prowadzonej działalności handlowo-usługowej.

Źródła:

1. https://businessinsider.com.pl/twoje-pieniadze/prawo-i-podatki/odsetki-ustawowe-za-opoznienie-jak-i-kiedy-mozna-ich-zadac/zfrss1t (dostęp z dnia 06.06.2022 r.)
2. https://www.rp.pl/prawo-w-firmie/art1188341-wszystko-o-odsetkach-kto-jakie-i-kiedy-placi (dostęp z dnia 08.06.2022 r.)