Czynny żal – istotne zmiany w przepisach w 2022 roku

W obliczu wysokiego poziomu skomplikowania przepisów podatkowych często zdarza się, że dochodzi do pomyłek w rozliczeniach. Nie zawsze mają one charakter celowy, a po uświadomieniu sobie popełnionych błędów większość podatników chce uregulować sprawę unikając ewentualnej odpowiedzialności, która może być w tym przypadku duża, gdyż zależnie od charakteru popełnionego czynu może to być grzywna, a nawet kara pozbawienia wolności. Ustawodawcy, mając świadomość tego, że pomyłki są rzeczą naturalną, udostępnili mechanizm, który pozwala na dobrowolne przyznanie się do zaniechania i zapłacenie należności, co odbywa się w ramach tzw. czynnego żalu. Od tego roku dla podatników wprowadzono jednak negatywne zmiany w kontekście tego zapisu. 

Czym jest czynny żal? 

Opóźnienia i pomyłki w kontekście czynności z zakresu podatkowego wiążą się dla podatników z przykrymi konsekwencjami. Istotna jest oczywiście kwestia wagi przewinienia, więc za te mniej ważne zapłaci się mandatem czy grzywną. W przypadku poważniejszych wykroczeń i przestępstw trzeba się już jednak liczyć z tym, że grozić będzie wyrok sądowy, a nawet pozbawienie wolności. Instytucja czynnego żalu, którą zdefiniowano w kodeksie karnym skarbowym, jest pewną furtką dla przedsiębiorców, którzy sami zauważą popełnione błędy i wyrażą z tego tytułu skruchę, zgłaszając uchybienie i opłacając wszystkie należności.

Zgodnie z definicją z kodeksu, jeżeli sprawca czynu zabronionego zawiadomił o tym fakcie organ po­wo­ła­ny do ści­ga­nia, ujaw­nia­jąc przy tym istot­ne oko­licz­no­ści te­go czy­nu, nie pod­le­ga on ka­rze za prze­stęp­stwo skar­bo­we, lub wy­kro­cze­nie skar­bo­we. Powołując się na ten zapis można zatem dokonać korekty, zanim ruszy postępowanie, doprowadzając do złagodzenia lub całkowitego uniknięcia kary.

Kiedy można skorzystać z czynnego żalu? 

Jeżeli chodzi o sytuacje, w których może się przydać ta instytucja, można tu wskazać szereg wykroczeń na tle podatkowym. Można to zrobić, jeżeli nie złożyło się zeznania podatkowego w terminie lub nie zapłaciło, bądź zapłaciło się nieodpowiedni PIT lub CIT, a także VAT. Zapis ten przydaje się również w sytuacjach takich jak nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych czy nierzetelne wystawianie faktur. Odnosi się to także do okoliczności bezprawnego zastosowania obniżonych stawek lub zwolnienia z obowiązku płacenia VAT. Kolejne dwie sytuacje to zatajenie przed organem podatkowym prawdziwych rozmiarów prowadzonej działalności gospodarczej oraz wyłudzenie zwrotu należności celnej lub pozwolenia celnego. 

Co trzeba uwzględnić we wniosku? Kiedy czynny żal będzie ważny? 

Czynny żal nie ma ustalonego wzorcowego dokumentu, natomiast przyjmuje się, że takie pismo powinno zawierać kilka niezbędnych elementów. Przede wszystkim trzeba określić osobę składającą czynny żal, adresata (naczelnika danego urzędu skarbowego) oraz wskazać charakter popełnionego czynu. Do tego opisuje się istotne okoliczności i wskazuje ewentualne osoby współpracujące przy popełnionym czynie.

Kluczowe jest również zawarcie informacji o tym, czy czyn został naprawiony. Musi to być zatem potwierdzenie naprawienia swojego przewinienia lub podania tego, jak i w jakim terminie podatnik zobowiązuje się do uiszczenia zaległych należności wraz z naliczonymi odsetkami lub złożenia obowiązkowych dokumentów (mogą to być np. deklaracje podatkowe). Rzecz jasna czynny żal ma sens, gdy przyznaje się do wykroczenia lub przestępstwa, zanim naczelnik urzędu odkryje ten fakt samodzielnie lub swoje czynności w takiej sprawie podejmą organy ścigania.

Skuteczność czynnego żalu jest również uzależniona od tego, czy złoży się zaległe dokumenty oraz wniesie zaległe opłaty (koniecznie wraz z odsetkami). Zaniedbanie tych aspektów sprawia, że powołanie się na tę instytucję nie będzie skuteczne, a podatnik zostanie pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Istnieje przy tym parę punktów wykluczających możliwość powołania się na czynny żal. Nie można tego zrobić, jeżeli zorganizowało się grupę czy związek mający na celu popełnienie przestępstwa, a także, jeżeli nakłaniało się inną osobę do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. 

Jakie zmiany wprowadzono od 2022 roku? 

W ramach projektu Polskiego Ładu doszło do zmian w zapisach ustaw podatkowych, które objęły artykuł odnoszący się do czynnego żalu. Obecnie kluczowe jest jak najszybsze złożenie odpowiedniej deklaracji bądź przesłanie stosownej księgi. Wraz ze zmianą przepisów zlikwidowano zapis o umorzeniu postępowania, zatem według nowych regulacji nie można skorzystać z czynnego żalu, jeżeli wszczęte zostało postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Niestety organy podatkowe nie mają obowiązku informowania o zastosowaniu przepisu, więc podatnik z chwilą złożenia korekty nie ma pewności czy takie postępowanie już się toczy. Przed zmianami w takich sytuacjach wciąż można się było powołać na tę instytucję, a sprawa była umarzana, zatem wprowadzone zmiany są niekorzystne z perspektywy przedsiębiorców. 

Źródła:

1. https://biznes.interia.pl/podatki/news-koniec-z-czynnym-zalem-zmiany-od-2022-roku,nId,5610412 (dostęp z dnia 29.06.2022 r.)
2. https://www.pit.pl/aktualnosci/czynny-zal-nadchodza-wazne-zmiany-nie-sa-korzystne-dla-podatnikow-1007016 (dostęp z dnia 30.06.2022 r.)