Warto przybliżyć definicję oszustwa podatkowego, którym jest uniknięcie opodatkowania lub zmniejszenie jego wysokości. Oczywiście jest to działanie umyślne, a nie nieumyślny błąd, który to może zdarzyć się każdej osobie, zwłaszcza prowadzącą działalność gospodarczą. W przypadkach wspomnianych oszustw przestępcom chodzi o duże, często nawet wielomilionowe kwoty, osiągane w nielegalny sposób.
Dostawa towarów między krajami UE zgodnie z unijną zasadą swobodnego przepływy towarów oprocentowana jest stawką 0% VAT. Stąd też największe straty w przychodach budżetu państwa wynikają z:
- unikania płacenia VAT od nabyć wewnątrzwspólnotowych towarów (WNT) i ich sprzedaży przez zaangażowanie w proceder znikających podatków,
- wyłudzania zwrotu VAT w związku z rzekomymi dostawami wewnątrzwspólnotowymi (WDT).
Karuzela podatkowa – na czym polega ?
Oszustwa o charakterze karuzelowym są najbardziej zaawansowane, w szczególności takie, w których to występują łącznie elementy uchylania się od zapłaty należnego VAT, bądź uzyskania nieuprawnionego zwrotu VAT. Zwrot ten może być bardzo wysoki, zwłaszcza przy stosunkowo niewielkich nakładach finansowych oszustów, ponieważ do wyłudzenia używany jest towar, który kilka razy jest wywożony z Polski i ponownie do niej wraca (stąd mowa o karuzeli podatkowej, która się kręci, napędzając zysk oszustom). Natomiast za oszustwami stoją dobrze zorganizowane grupy przestępcze, które tworzą rozbudowane sieci powiązań gospodarczych i osobowych. Dlatego też oszustwo na dużą skalę ma najczęściej formę karuzeli podatkowej. Organizatorzy takiego oszustwa zazwyczaj do takiego działania przeważnie wykorzystują od kilku nawet do kilkudziesięciu firm.
Łańcuch dostaw – jak działa karuzela podatkowa ?
W przypadku gdy łańcuch dostaw, w skład którego wchodzą dokonane przez dany podmiot transakcje nabycia lub sprzedaży, stanowią część oszustwa będącego „karuzelą podatkową”, którego dopuściły się osoby trzecie, to nawet wówczas, gdy ten podmiot o tym nie wiedział, że uczestniczył w tym łańcuchu to i tak w tym przypadku nie nabywa on prawa do zwrotu uiszczonego podatku VAT naliczonego od nabytych w ten sposób towarów (w łańcuchu dostaw), które następnie odsprzedaje innym podmiotom. Dodatkowo jeśli w łańcuchu dostaw występuje podmiot niewywiązujący się z obowiązków rozliczenia podatku VAT, bądź podmiot posługujący się przywłaszczonym numerem identyfikacji podatkowej VAT, to:
- jeśli chodzi o transakcje nabycia, to u wszystkich podmiotów ich dokonujących, kwoty uiszczone przy tych transakcjach nabycia nie mogą stanowić podatku naliczonego VAT (organy przyjmują, iż do celów podatku VAT podmioty te nie otrzymały towarów, które byłyby wykorzystywane lub mogły zostać wykorzystane na potrzeby działalności handlowej),
- natomiast jeżeli chodzi o transakcje sprzedaży, to jeżeli takie transakcje sprzedaży nie stanowiły dostaw dokonanych w ramach działalności handlowej, to zdaniem organów podatkowych nie spowodowały tym samym powstania prawa do uzyskania zwrotu.
Jeżeli celem łańcuchów dostaw jest oszustwo to wszystkie transakcje składające się na nie, w tym również te, które zostały dokonane przez podmiot niezorientowany w tym, że uczestniczy w oszustwie, są pozbawione sensu gospodarczego. Wynika to z faktu, że nielegalne transakcje nie należą do zakresu przedmiotowego podatku VAT, w takim przypadku kwoty zapłacone przez podmiot nieświadomy oszustwa jej dostawcom, tytułem naliczonego podatku VAT, nie stanowi zapłaty podatku VAT, tak więc podmiot ten nie ma prawa do zwrotu tych kwot. Podsumowując więc transakcji nabycia wchodzących w skład serii transakcji służących oszukańczemu celowi, organy podatkowe nie uznają za działalność gospodarczą w rozumieniu podatku VAT, i tym samym twierdzą, że nie należą one do zakresu przedmiotowego tego podatku.
Transakcja, która sama nie jest oszustwem w podatku VAT, stanowi dostawę towarów dokonaną przez podatnika działającego w takim charakterze oraz stanowi działalność gospodarczą w rozumieniu podatku VAT. Stąd też wynika fakt, że transakcja taka spełnia obiektywne kryteria, na których opiera się pojęcia takie jak dostawa towarów oraz działalność gospodarcza. Tak więc podatnikowi dokonującemu takich transakcji przysługuje prawo do odliczenia naliczonego podatku VAT, niezależnie od tego, że w łańcuchu dostaw, którego część stanowią owe transakcje, o czym podatnik ten nie wie lub nie może wiedzieć, inna transakcja, wcześniejsza lub późniejsza w stosunku do tej, która została dokonana przez niego, stanowi oszustwo w podatku VAT.
Dlatego też każda transakcja powinna być rozpatrywana sama w sobie, natomiast charakteru danej transakcji w łańcuchu dostaw nie mogą zmienić wcześniejsze lub późniejsze wydarzenia. W związku, z czym jeżeli podmiot dokonuje w łańcuchu dostaw transakcji, które same nie stanowią oszustwa w podatku VAT, to tym samym stanowią one dostawę towarów dokonaną przez podatnika działającego w takim charakterze oraz stanowią działalność gospodarczą, ponieważ spełniają obiektywne kryteria, na których to opierają się powyższe pojęcia: dostawa towarów oraz działalność gospodarcza.
Jednak należy zwrócić uwagę przy powyższym na fakt, że w łańcuchu dostaw, którego część stanowią owe transakcje, inna transakcja stanowiąca oszustwo w podatku VAT, nie wpływa na prawo podatnika, dokonującego powyższej transakcji, do odliczenia naliczonego podatku VAT. Dlatego, iż prawo do odliczenia stanowi integralną część konstrukcji podatku VAT i w zasadzie nie może ono być ograniczane. Prawo to obejmuje bezpośrednio cały podatek naliczony na poprzednich etapach obrotu. Do rozstrzygnięcia zostaje natomiast kwestia czy podatek VAT należny od wcześniejszych lub późniejszych transakcji sprzedaży dotyczących danych towarów został wpłacony do budżetu państwa, która to jednak nie ma wpływu na prawo podatnika do odliczenia podatku naliczonego. Pamiętać należy, że zgodnie z podstawową zasadą systemu podatku VAT znajduje on zastosowanie do każdej transakcji obejmującej produkcję lub dystrybucję po odliczeniu podatku, który obciążał bezpośrednio koszty różnych elementów cenotwórczych.
Warto tutaj poruszyć również pojęcie dobrej wiary podatnika. Zagadnie to mówi o tym, że można rozpatrywać kwestię dobrej wiary podatnika, który bierze udział w przestępstwie podatkowym wówczas, gdy zakwestionowane transakcje wewnątrzwspólnotowe od strony formalnej spełniają wymogi wynikające z ustawy o VAT, chociaż w warstwie materialnej są one nierzetelne. Dlatego też zawsze najważniejsze jest rozstrzygnięcie kwestii świadomości podatnika jak i również braku świadomości uczestnika w transakcjach stanowiących naruszenie prawa podatkowego.
Pamiętać należy, że zastosowanie stawki 0% na podstawie art. 42 ust. 1 ustawy o VAT możliwe jest jedynie wtedy, gdy podatnik dokonujący wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów pozostaje w dobrej wierze, że dokonywana przez niego czynność nie prowadzi do udziału w oszustwie.
Warto również zaznaczyć, że należyta staranność nie jest pojęciem nieograniczonym. Dlatego też ostrożność i rozsądek wyznaczają jej granice. Natomiast dodać można, że jeśli dążenie do uzyskania zbytu na towar i zysku przesłania niebezpieczeństwa związane z wyborem niesprawdzonego kontrahenta gospodarczego, późniejsze powoływanie się na brak świadomości musi być uznane za nie trafne.
Stąd też podkreślić po raz kolejny należy, że przedsiębiorca działający w dobrej wierze to taki, który dochował wszelkiej staranności przezornego podmiotu jak również przedsięwziął wszelkie racjonalne środki, jakie to pozostawały w jego mocy, aby tym samym udowodnić, że jego udział w oszustwie jest wykluczony.
Jak uniknąć brania udziału w karuzeli podatkowej ?
Istotne więc jest wprowadzenie wewnętrznych procedur, które to weryfikowałyby kontrahentów w celu obrony przed negatywnymi skutkami nieświadomego uczestnictwa w karuzeli podatkowej. Dlatego też podatnik nie może ponosić negatywnych konsekwencji udziału w karuzeli podatkowej , jeśli transakcja faktycznie została zawarta z podmiotem wyłudzającym podatek, pod warunkiem, że dochował należytej staranności, a zatem działał w dobrej wierze – zgodnie z orzecznictwem polskich sądów, które to odwołują się w ty zakresie do orzecznictwa TSUE.
Podsumowując zasady zachowania należytej staranności w kontaktach z kontrahentami zostały opracowane w dokumencie opublikowanym w dniu 25 kwietnia 2018 roku przez Ministerstwo Finansów na stronie www.podatki.gov.pl pt.: „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców w transakcjach krajowych”. Dodać należy, że jest to pewnego rodzaju zbiór wskazówek dla organów podatkowych, który wskazano najistotniejsze okoliczności, jakie powinny być brane pod uwagę przy ocenie zachowania podatników, którzy sami nie dokonali oszustwa w zakresie podatku VAT oraz nie wiedzieli, że transakcja, w wyniku której nabyli towar, służy oszustwu w zakresie VAT. Dodać można, że katalog czynności wymienionych w powyższym dokumencie, które pozwalają na zminimalizowanie ryzyka współpracy z nieuczciwym kontrahentem jest katalogiem otwartym. Dlatego też warto podkreślić, iż w sumie podatnik nie ma pełnej gwarancji, że podjęte przez niego działania uchronią go przed negatywnymi skutkami w przypadku stwierdzenia nieuczciwości kontrahenta.
Źródła:
1. https://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/110319/PDF/50_Kopyscianski_M_Prawo_do_odliczenia_podatku_od_towarow_i_uslug.pdf (dostęp z dnia 02.04.2021 r.)
2. http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=459D48A8 (dostęp z dnia 02.04.2021 r.)
3. https://ksiegowosc.infor.pl/podatki/vat/odliczanie-i-zwrot-podatku/3620715,Karuzele-VAT-charakter-udzialu-w-karuzeli-podatkowej.html (dostęp z dnia 01.04.2021 r.)
4. https://www.prawo.pl/podatki/udzial-w-karuzeli-podatkowej-fiskus-musi-udowodnic-wyrok-nsa,496230.html (dostęp z dnia 30.03.2021 r.)
5. https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/i-fsk-1747-12-naduzycie-podatkowe-zakup-towaru-po-521521300 (dostęp z dnia 06.04.2021 r.)
6. https://ksiegowosc.infor.pl/podatki/vat/transakcje-zagraniczne/289470,Na-czym-polega-karuzela-podatkowa.html (dostęp z dnia 30.03.2021 r.)
7. https://www.podatki.gov.pl/vat/bezpieczna-transakcja/wyludzenia/ (dostęp z dnia 07.04.2021 r.)
8. https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/podatek-od-towarow-i-uslug-17086198/art-42 (dostęp z dnia 01.04.2021 r.)
9. https://www.podatki.gov.pl/vat/bezpieczna-transakcja/nalezyta/ (dostęp z dnia 07.04.2021 r.)
10. https://dsklegal.pl/artykuly/nalezyta-starannosc-w-vat-co-zrobic-zeby-uniknac-odpowiedzialnosci-za-udzial-w-karuzeli-podatkowej/ (dostęp z dnia 06.04.2021 r.)
