Obowiązujące w Polsce przepisy prawne wskazują ponad wszelką wątpliwość, że pracownicy w ciągu całego tygodnia pracy mają możliwość skorzystania z przysługującej im doby pracowniczej. Mianem tym na ogół określa się czas odpoczynku, który powinien upłynąć od zakończenia jednego dnia pracy do rozpoczęcia kolejnego. Standardowo doba pracownicza wynosi 8 godzin (w niektórych przypadkach może ona jednak zostać wydłużona do 12, 16 albo 24 godzin). Czas odpoczynku między jednym dniem pracy a kolejnym powinien natomiast być nie krótszy niż 11 godzin. W wielu sytuacjach dochodzi jednak do przedłużenia doby pracowniczej o określoną liczbę godzin oraz automatycznego skrócenia czasu przeznaczonego na odpoczynek. Warto zastanowić się, jak wpływa to na postrzeganie kwestii doby pracowniczej zarówno z punktu widzenia pracodawców, jak i pracowników.
Doba pracownicza – co to takiego?
Zgodnie z ogólnie obowiązującymi zasadami od pracownika nie można wymagać, aby wykonywał on swoje obowiązki pracownicze przez dłuższy czas niż 8 godzin w ciągu jednego dnia. W praktyce jednak często dochodzi do przekroczenia wspomnianego limitu. Dzieje się tak zwłaszcza wówczas, gdy w zakładzie pracy zostanie wprowadzony tzw. system pracy równoważnej.
Co istotne, doby pracowniczej – pomimo pewnych podobieństw – nie można utożsamiać ze zwykłą dobą. Choć obie trwają 24 godziny, liczy się w nieco inny sposób. Zwykła doba zazwyczaj zaczyna się o północy. Rozpoczęcie doby pracowniczej natomiast ma miejsce wówczas, gdy pracownik rozpoczyna swój dzień pracy o ustalonej w harmonogramie czasu pracowniczego godzinie. Przekroczenie standardowego ośmiogodzinnego czasu pracy skutkuje tzw. pracą w godzinach nadliczbowych. Jeśli dojdzie do takiej sytuacji, należy mieć świadomość, że pracodawca będzie musiał wypłacić pracownikowi rekompensatę w określonej wysokości za dodatkowy czas pracy, nieujęty w harmonogramie.
Praca w porze nocnej
Praca w porze nocnej stanowi szczególny przypadek pracy. Wynagrodzenie za godziny nocne spędzone na realizacji zleconych obowiązków służbowych muszą być sowicie wynagrodzone przez pracodawcę. Stawka godzinowa za pracę wykonywaną w nocy zazwyczaj jest znacznie wyższa niż ma to miejsce w przypadku normalnej pracy wykonywanej w ciągu dnia (czy to na zmianie porannej, czy też popołudniowej).
Co istotne, o pracy nocnej można mówić tylko wtedy, gdy konkretne obowiązki służbowe wykonywane są w miejscu pracy pomiędzy godziną 21.00 a 7.00 rano. Co więcej, do uznania danej pracy jako wykonywanej w nocy niezbędne jest też wykonywanie jej przez co najmniej trzy godziny mieszczące się we wspomnianym przedziale czasowym lub też przez ¼ całego wymiaru pracy danej osoby w ciągu tygodnia.
Trzeba też mieć świadomość, że to do pracodawcy należy ostateczna decyzja w kwestii ustalenia, w jakich godzinach praca odbywa się w nocy. Jeśli zatem pracownicy wykonują swoje obowiązki w trakcie normalnego dnia pracy w godzinach nocnych z piątku na sobotę, jest to dla nich normalny czas pracy, który nie wymaga wypłacania dodatkowych świadczeń rekompensacyjnych.
Praca w niedziele, święta oraz inne dni ustawowo wolne od pracy
W większości firm oraz instytucji funkcjonujących w Polsce niedziele, oraz święta są dniami ustawowo wolnymi od pracy. W praktyce oznacza to, że w te dni nie wykonuje się pracy zarobkowej. Nie są też one liczone do normalnego, tygodniowego wymiaru czasu pracy. Niekiedy jednak zachodzi konieczność pracy w tych dniach. W takich okolicznościach pracodawca musi mieć świadomość, że ciąży na nim obowiązek wypłaty pracownikom znacznie wyższego wynagrodzenia za pracę we wspomniane dni w porównaniu do stawek godzinowych obowiązujących w normalnym, tygodniowym trybie pracy.
Standardowo czas pracy w niedzielę liczy się od 6 rano tego dnia do 6 rano w poniedziałek. Pracodawcy przysługuje jednak prawo do ustalenia innych granic wspomnianego czasu. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że praca w niedzielę nie jest normalną sytuacją i może następować jedynie w naprawdę wyjątkowych okolicznościach. Jeśli jednak dana praca celowo została zaplanowana w taki sposób, aby skończyła się w niedzielę bądź święto, w takim przypadku nie można już mówić o pracy wykonywanej w niedzielę, zwłaszcza w kontekście ewentualnych, dodatkowych gratyfikacji za nią, której często domagają się w takich okolicznościach pracownicy.
Indywidualny rozkład czasu pracy
Niektórzy pracownicy zamiast standardowych godzin pracy wolą pracować zgodnie z indywidualnym rozkładem czasu pracy. Taka możliwość istnieje wówczas, gdy przewiduje ją obowiązujący w firmie regulamin lub też wyraziły na niego zgodę przyzakładowe organizacje związkowe. W szczególności dotyczy to pracowników, którzy opiekują się dzieckiem do ukończenia przez nie czwartego roku życia, a także opiekunów osób starszych i niepełnosprawnych, które nie są zdolne do samodzielnej egzystencji. Zaletą indywidualnego rozkładu czasu pracy jest możliwość samodzielnego ustalania godzin rozpoczynania i zakończenia pracy przez danego pracownika.
Źródła:
- https://www.ksiegowoscspolki.pl/koniecznosc-zachowania-przepisow-o-dobie-pracowniczej/ (dostęp z dnia 12.03.2022 r.)
- http://www.vademecumkadrowego.pl/artykul_narzedziowa,1113,0,18604,doba-pracownicza-a-nadgodziny.html (dostęp z dnia 15.03.2022 r.)
