Koszty Podstawowej Działalności Operacyjnej

Podstawowa działalność operacyjna jednostki odnosi się do podstawowej, statutowej działalności jednostki, na którą to składają się przychody i koszty operacyjne. Dlatego też przychody, jak i koszty są związane z działalnością statutową. Dodatkowo z działalnością operacyjną wiąże się jeszcze pojęcie wyniku na działalności operacyjnej, który to stanowi różnicę pomiędzy przychodami netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów z uwzględnieniem dotacji, opustów, rabatów i innych zwiększeń lub zmniejszeń bez VAT, oraz pozostałymi przychodami operacyjnymi a wartością sprzedanych produktów, towarów i materiałów wycenionych w kosztach wytworzenia lub w cenach nabycia albo zakupu, powiększoną o całość poniesionych od początku roku obrotowego kosztów ogólnych zarządu, sprzedaży produktów, towarów i materiałów oraz pozostałych kosztów operacyjnych.

Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów ustala się na podstawie ceny sprzedaży netto, czyli wartości pomniejszonej o udzielone rabaty, opusty, bonifikaty oraz dotacje bez VAT. Natomiast koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, ujmuje się w księgach rachunkowych jednostki zgodnie z zasadami memoriału i współmierności, które są określone w art. 6 ustawy o rachunkowości.

Zgodnie z zasadą memoriałową w księgach rachunkowych jednostki ujmuje się wszystkie osiągnięte, przypadające przychody i obciążające tę jednostkę koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty.

Wycena kosztów

Czas zająć się głównym zagadnieniem, czyli kosztami. Na początku warto wspomnieć o wycenie kosztów. Tak więc koszty sprzedanych towarów i materiałów wyceniać należy na poziomie ceny zakupu lub ceny nabycia w zależności od przyjętego w jednostce sposobu rozliczania kosztów zakupu. Jeśli chodzi natomiast o koszty wytworzenia sprzedanych towarów, lub usług wycenia się je na dwa sposoby:

1. w wersji porównawczej rachunku zysków i strat koszty wytworzenia wykazywane są jako koszty w układzie rodzajowym pomniejszone o koszty wytworzenia świadczeń na własne potrzeby jednostki i skorygowane o zmianę stanu produktów.

Układ rodzajowy kosztów prezentuje precyzyjnie koszty w podziale na ich treść ekonomiczną, czyli rodzaj i obejmuje koszty o charakterze prostym, czyli takie, których w zasadzie nie można już podzielić na bardziej elementarne składniki. Układ ten jest na tyle uniwersalny, że może być stosowany przez wszystkie jednostki. Niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności w każdej jednostce można bowiem wyodrębnić koszty tego samego typu.

Układ rodzajowy kosztów składa się z następujących pozycji kosztów:

• amortyzacja – zaliczamy tu wszystkie bieżące odpisy amortyzacyjne posiadanych przez jednostkę środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, które oczywiście służą wykonywaniu działalności operacyjnej,
• zużycie materiałów i energii – koszty zużycia materiałów podstawowych oraz pomocniczych, paliw, materiałów, opakowań, materiałów biurowych, paliw, prądu, gazu itd.,
• usługi obce – koszty dotyczące zakupu usług świadczonych przez inne podmioty, np. usługi informatyczne, usługi sprzątania, telekomunikacyjne, serwisowe, bankowe, usługi transportu,
• podatki i opłaty – np. koszty podatków i opłat, opłaty skarbowe, opłaty administracyjne, sądowe, podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek od nieruchomości, podatek akcyzowy, podatek od środków transportu oraz VAT, który nie podlega odliczeniu, opłaty na PFRON,
• wynagrodzenia – zaliczamy tu wynagrodzenia pieniężne dla pracowników i wszystkie inne świadczenia w naturze, które jednostka wypłaca swoim pracownikom, umowy zlecenia, umowy o dzieło,
• ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – odpisy na ZFŚS, koszty szkoleń pracowniczych, koszty posiłków regeneracyjnych, koszty dotyczące BHP, koszty zakupu wody i innych napojów dla pracowników, koszty składek ZUS w części ponoszonej przez pracodawcę, składki na Fundusz Pracy, FGŚP itd.,
• pozostałe koszty operacyjne – do tej grupy zaliczyć można wszystkie koszty, które trudno byłoby zakwalifikować do którejś z wyżej wskazanych grup kosztów; mogą to być zatem przykładowo koszty reprezentacji, ubezpieczeń majątkowych i osobowych, koszty reklamy, koszty podróży służbowych, składek członkowskich w różnego rodzaju organizacjach, do których jednostka należy itd.

Koszty działalności operacyjnej w układzie rodzajowym ujmuje się zarówno jako koszty bieżącego okresu, jak i koszty dotyczące przyszłych okresów sprawozdawczych.

Warto pamiętać, iż wszystkie konta kosztów rodzajowych w ciągu roku obrotowego wykazują salda debetowe.

2. w wersji kalkulacyjnej rachunku zysków i strat stanowią zaś sumę kosztu wytworzenia sprzedanych produktów powiększoną o koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu.

Układ Kalkulacyjny Kosztów ukazuje koszty jednostki w podziale na miejsca ich powstawania. Tak więc układ kalkulacyjny kosztów umożliwia obliczenie wartości pozycji rachunku zysków i strat w wersji kalkulacyjnej, np. koszt wytworzenia sprzedanych produktów, koszty sprzedaży czy koszty zarządu. Dlatego też stwierdzić można, że prowadzenie ewidencji kosztów w układzie kalkulacyjnym spełnia dwie podstawowe funkcje: kontrolną oraz kalkulacyjną, oraz odpowiada na pytania, gdzie powstał dany koszt, czego dotyczy oraz kto jest odpowiedzialny za jego poniesienie.

Układ kalkulacyjny kosztów składa się z następujących pozycji:

• koszty działalności podstawowej, do których zalicza się wszystkie koszty, które związane są z podstawowym przedmiotem działalności jednostki, mogą to być zatem przykładowo koszty zużycia materiałów, energii, wynagrodzeń pracowników produkcyjnych, opakowań, surowców do produkcji itd.,
• koszty wydziałowe – zaliczamy tutaj wszelkiego rodzaju pośrednie koszty produkcyjne, które powstają na tzw. wydziałach produkcyjnych, np. koszty amortyzacji, koszty dotyczące utrzymania maszyn i urządzeń, administracji wydziału itp.,
• koszty sprzedaży, do których zaliczamy przede wszystkim wszelkiego rodzaju koszty związane z obsługą zamówień, obecnych odbiorców, pozyskiwaniem nowych, wysyłką towarów, marketingu, wynagrodzenia pracowników działów sprzedaży, marketingu, spedycji itd.,
• koszty działalności pomocniczej jest to grupa kosztów, która obejmuje komórki wydzielone w ramach jednostki, których zadaniem jest świadczenie usług na potrzeby innych komórek jednostki, np. koszty związane z wewnętrznym działem serwisu, działem szkoleń wewnętrznych itd.,
• koszty zarządu, czyli te koszty, które dotyczą całej sfery administracyjno-gospodarczej jednostki, między innymi wynagrodzenia zarządu, koszty związane z wynajmem i utrzymaniem pomieszczeń administracyjnych oraz biura, koszty ogólnoprodukcyjne itd.

Warto podkreślić, iż w zależności od charakteru prowadzonej działalności jednostki gospodarcze rozliczają koszty działalności operacyjnej na jeden z trzech sposobów:

1. tylko w układzie rodzajowym (przy zastosowaniu kont zespołu 4),
2. tylko w układzie kalkulacyjnym (na kontach zespołu 5), układ kalkulacyjny na kontach zespołu 5 obejmuje swoim zakresem: układ kosztów według produktów, układ kosztów według miejsc ich powstawania,
3. równocześnie w układzie rodzajowym i kalkulacyjnym (przy jednoczesnym zastosowaniu kont zespołu 4 i 5).

Oczywiście stosownego wyboru rodzaju ewidencji kosztów dokonuje kierownik jednostki. Z kont zespołu 4 łatwo odczytać informacje dotyczące kosztów w podziale na ich rodzaje. W wielu przypadkach jednak korzystne będzie prezentowanie kosztów również według miejsc ich powstawania, czyli na kontach zespołu 5 (w układzie kalkulacyjnym). Łatwo zauważyć, iż prezentacja kosztów na kontach zespołu 5 pozwala na prostszą kalkulację kosztu wytworzenia produkcji zakończonej i produktów w toku, czy też usług.

Ujęcie kosztów w Rachunku Zysków i Strat

Zaznaczyć należy, iż Rachunek zysków i strat jest elementem sprawozdania finansowego, które składa się z:

• bilansu,
• rachunku zysków i strat,
• informacji dodatkowej obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz informacje dodatkowe i objaśnienia.

W rachunku zysków i strat wykazuje się oddzielnie przychody, koszty, zyski i straty oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący i poprzedni rok obrotowy. Rachunek zysków i strat może być sporządzony na dwa sposoby, czyli w wariancie kalkulacyjnym lub w wariancie porównawczym.

Dodatkowo w rachunku zysków i strat sporządzanym w wariancie porównawczym korekty kosztów dotyczących przyszłych okresów w zasadzie dokonuje się poprzez zmianę stanu produktów. Zmiana ta może obejmować między innymi zmianę stanu wyrobów i półfabrykatów produktów własnych, zmianę stanu produkcji w toku, zmianę wartości rozliczeń międzyokresowych kosztów działalności operacyjnej jednostki. Natomiast jeśli chodzi o rachunek zysków i strat w wersji kalkulacyjnej, w tym przypadku układ i konstrukcja kosztów pozwalają zaliczać w koszty danego okresu sprawozdawczego jedynie tę część kosztów, która odnosi się tylko do sprzedanych w danym okresie sprawozdawczym produktów lub towarów.

Źródła:

1. https://lexlege.pl/ustawa-o-rachunkowosci/art-6/ (dostęp z dnia 27.05.2022 r.)
2. https://www.gofin.pl/rachunkowosc/17,2,85,173136,koszty-dzialalnosci-operacyjnej-w-rachunku-zyskow-i-strat.html (dostęp z dnia 28.05.2022 r.)
3. https://msp.money.pl/wiadomosci/poradniki/artykul/koszty-operacyjne-co-nalezy-do-nich,51,0,2424371.html (dostęp z dnia 29.05.2022 r.)
4. http://www.vademecumksiegowego.pl/artykul_narzedziowa,1161,0,19416,koszty-dzialalnosci-operacyjnej-jednostki.html (dostęp z dnia 29.05.2022 r.)
5. https://ksiegowosc.infor.pl/wiadomosci/31195,Jak-ksiegowac-koszty-dzialalnosci-operacyjnej.html (dostęp z dnia 28.05.2022 r.)
6. https://ksiegowosc.infor.pl/rachunkowosc/sprawozdawczosc/707755,Rodzaje-kosztow-w-ukladzie-rodzajowym.html (dostęp z dnia 01.06.2022 r.)
7. http://www.analiza-finansowa.com/analiza_kosztow_w_ukladzie_kalkulacyjnym.html (dostęp z dnia 01.06.2022 r.)
8. https://pl.linkedin.com/pulse/przychody-i-koszty-w-rachunku-zysk%C3%B3w-strat-unikanie-witold-pola%C5%84ski (dostęp z dnia 02.06.2022 r.)