Są dwa rodzaje nadgodzin, nadgodziny dobowe i nadgodziny średniotygodniowe. Różnią się one przede wszystkim sposobem rekompensaty. Praca w godzinach ponadwymiarowych powoduje, że mamy do czynienia z nadgodzinami, za które pracownik powinien otrzymać rekompensatę w postaci czasu wolnego, bądź dodatkowego wynagrodzenia.
Definicja nadgodzin
Nadgodziny dobowe to praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy i ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Do nadgodzin dobowych dojdzie, jeśli zostanie przekroczona 8-godzinna norma czasu pracy w systemie podstawowym i 12-godzinna w systemie równoważnym.
Nadgodziny średniotygodniowe – czyli praca w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy ma miejsce, kiedy pracownik w danym okresie rozliczeniowym wypracuje więcej niż przeciętnie 40 godzin tygodniowo (tyle wynosi obowiązująca tygodniowa norma czasu pracy). Pracę w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy – powoduje praca w dniu wolnym od pracy, pracownik wtedy nie otrzymał rekompensaty w postaci dnia lub czasu wolnego od pracy.
Kodeks pracy nie określa sposobu ustalenia przekroczeń, dlatego można w tym celu zastosować metodę określoną przez Państwową Inspekcję Pracy (PIP). Zgodnie z PIP ustalenia liczby godzin nadliczbowych powstałych z tytułu przekroczenia przeciętnie tygodniowych norm czasu pracy dokonuje się w następujący sposób:
- od liczby faktycznie przepracowanych w danym okresie rozliczeniowym godzin pracy odejmuje się liczbę godzin pracy planowanych na dany okres rozliczeniowy, jeżeli wynik jest dodatni, to od tak uzyskanego wyniku odejmuje się liczbę godzin, które powstały z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczenia dobowego wymiaru czasu pracy (lub jego przedłużonego wymiaru),
- otrzymana w ten sposób liczba godzin pracy wyraża liczbę godzin nadliczbowych powstałych z tytułu przekroczenia przeciętnie tygodniowych norm czasu pracy.
Jakie są możliwości rekompensaty w godzinach nadliczbowych ?
Za pracę w godzinach nadliczbowych oprócz normalnego wynagrodzenia pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia, bądź czas wolny.
Wysokość dodatku zależy od dnia lub pory wystąpienia godzin nadliczbowych. Dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia przysługuje za pracę w godzinach nadliczbowych:
- w dniu wolnym, udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto,
- w nocy,
- w niedziele i święta, które miały być dla pracownika dniami wolnymi zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.
Dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia przysługuje w pozostałych przypadkach, tj. w praktyce za nadgodziny dobowe, jeśli nie przypadły w porze nocnej (art. 1511 § 1 pkt 2 k.p.).
Możliwe jest również udzielenie pracownikowi czasu wolnego w zamian za pracę w godzinach nadliczbowych. W takiej sytuacji pracownikowi nie przysługuje już dodatek 50% lub 100% (art. 1512 k.p). Liczba godzin przysługującego pracownikowi czasu wolnego zależy od tego, czy jest on udzielany na wniosek pracownika, czy wyłącznie z inicjatywy pracodawcy. W pierwszym wypadku liczba godzin czasu wolnego powinna być równa liczbie przepracowanych godzin nadliczbowych (1:1), taki czas wolny może zostać udzielony również po zakończeniu okresu rozliczeniowego. W drugim przypadku pracodawca musi udzielić czasu wolnego do końca okresu rozliczeniowego, w którym wystąpiła praca w godzinach nadliczbowych, a jego wymiar musi być o połowę wyższy niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych (1: 1,5).
Uwaga ! Rekompensata 1: 1,5 nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
Przykład przekroczeń średniotygodniowych
Pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w systemie podstawowym od poniedziałku do piątku w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym. W okresie maj 2020 r. przepracował łącznie 192 godziny, w tym 160 godzin zgodnie z wymiarem, 16 godzin nadliczbowych dobowych i 16 godzin w 2 wolne soboty (po 8 godz. w każdą), za które nie otrzymał dni wolnych.
Obliczenia:
- 192 godz. (liczba godzin faktycznie przepracowanych w miesiącu maj.) – 160 godz. (obowiązujący wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym obejmującym maj-czerwiec br.) = 32 godz.,
- 32 godz. – 16 godz. (godziny nadliczbowe z przekroczeń dobowych) = 16 godz. (czyli nadgodziny średniotygodniowe).
Źródła:
1. https://kadry.infor.pl/kadry/indywidualne_prawo_pracy/czas_pracy/65785,Nadgodziny-dobowe-i-sredniotygodniowe.html (dostęp z dnia 28.01.2021 r.),
2. https://www.praca.pl/poradniki/rynek-pracy/nadgodziny-czym-sa,praca,jak-rozliczyc,kodeks-pracy_pr-2113.html (dostęp z dnia 29.01.2021 r.).
