Osoby młode i w średnim wieku, które dysponują relatywnie dobrym stanem zdrowia, z reguły mogą podjąć pracę w różnych zawodach. Czasem jednak, ze względu na ciężką chorobę lub doznanie poważnego uraz ciała tracą one możliwość do pracy, niekiedy nawet do końca życia.
Z tego też powodu polski system prawny wyodrębnia osobną kategorię niezdolności do pracy, definiując ją w odpowiedni sposób oraz wskazując na kryteria uprawniające do jej faktycznego orzeczenia. Jeśli dana osoba znajduje się w sytuacji, co do której zachodzi duże prawdopodobieństwo możliwości ubiegania się o rentę z tytułu czasowej lub trwałej niezdolności do pracy, warto, aby zaznajomiła się ona dobrze z przysługującymi jej w tym zakresie prawami.
Czym jest niezdolność do pracy?
Zgodnie z obowiązującymi uregulowaniami prawnymi, za osobę niezdolną do pracy uznaje się taką jednostkę, która częściowo lub zupełnie utraciła możliwość wykonywania pracy zarobkowej z powodów zdrowotnych, nie rokując przy tym możliwości odzyskania wspomnianej zdolności, nawet w przypadku przekwalifikowania się. O częściowej niezdolności do pracy mówimy wówczas, gdy doszło do utraty zdolności wykonywania pracy zarobkowej odpowiadającej kwalifikacjom oraz kompetencjom danej jednostki.
Natomiast całkowitą niezdolność do pracy orzeka się wtedy, gdy człowiek nie ma realnej możliwości wykonywania żadnej pracy. Standardowo niezdolność do pracy orzeka się na okres nieprzekraczający 5 lat, jeśli jednak medyczne rokowania nie dają żadnych szans na wyleczenie danego schorzenia czy urazu, można przedłużyć ten czas na okres dłuższy niż przepisowe 60 miesięcy. Niezdolność taką można orzekać aż do uzyskania praw emerytalnych, z zastrzeżeniem jednak bezwzględnego spełnienia kilku warunków. Chodzi tutaj głównie o dalsze stwierdzanie niezdolności do pracy, posiadanie przez daną osobę prawa do renty spowodowanej niezdolnością do pracy przez przynajmniej 5 lat przed dniem wykonanego badania lekarskiego. Odnosi się to również do osób, które osiągną powszechny wiek emerytalny w przeciągu 5 najbliższych lat.
Niekiedy poza niezdolnością do pracy można również wyodrębnić niezdolność do samodzielnej egzystencji. Dzieje się tak wtedy, gdy sprawność organizmu na skutek choroby lub wypadku została naruszona do tego stopnia, że niezbędna staje się stała lub tymczasowa pomoc ze strony innej osoby w spełnianiu podstawowych funkcji życiowych.
Kto może orzec o niezdolności do pracy?
Uprawnienia dotyczące orzekania niezdolności do pracy, a co za tym idzie, także przysługiwaniu różnych świadczeń finansowych z tym związanych, posiadają lekarze orzecznicy, a także medycy wchodzący w skład komisji lekarskich działających przy Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Lekarze orzecznicy swoje obowiązki służbowe wykonują w różnych oddziałach, rozsianych po terenie całej Polski, głównie w większych miastach, takich jak na przykład Warszawa, Wrocław, Kraków, Rzeszów, Gdańsk, Toruń, Lublin oraz w innych. Z kolei zasięg terytorialny komisji lekarskich rozciąga się na tereny poszczególnych województw, a ich główne siedziby zlokalizowane są w stolicach tych województw.
Jak dokonuje się oceny niezdolności do pracy?
Lekarze-orzecznicy wskazują zwykle nie tylko na fakt zaistnienia niezdolności do pracy oraz jej stopień, ale także określają, kiedy ona powstała i ile może potrwać, czy rzeczywiście powstała ona na skutek choroby zawodowej, czy wypadku przy pracy, czy w danym wypadku istnieje możliwość dokonania przekwalifikowania oraz, czy jednostka może samodzielnie egzystować.
Jeśli zainteresowany uzna orzeczenie lekarzy za niezgodne z prawdą, może wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej, zachowując termin dwóch tygodni od momentu otrzymania decyzji lekarskiej. Z kolei prezesowi ZUS w tym samym terminie przysługuje prawo do wniesienia do komisji zarzutu o wadliwości wydanego orzeczenia. Komisja lekarska w trzyosobowym składzie orzeka o niezdolności do pracy i jej stopniu, uwzględniając wszystkie związane z tym okoliczności. Zwraca się przy tym uwagę na zakres naruszenia sprawności ciała oraz ewentualną możliwość polepszenia stanu zdrowia, a także realną możliwość wykonywania pracy w danym lub też w innym zawodzie, po uzyskaniu niezbędnych kwalifikacji. Kładzie się przy tym nacisk nie tylko na rodzaj wykonywanej dotychczasowo pracy, ale także na wykształcenie i wiek jednostki oraz określone uwarunkowania psychofizyczne.
Orzeczenie wydaje się w oparciu o zgromadzoną dokumentację medyczną, a także za pośrednictwem badania, z którego można jednak zrezygnować, jeśli dokumenty zdrowotne w wystarczający sposób wskazują na stan zdrowia jednostki. Niekiedy badanie takie może być przeprowadzone w miejscu zamieszkania danej osoby, jeśli z powodów zdrowotnych nie może ona stawić się osobiście w dane miejsce.
Wymagania wobec lekarzy orzeczników oraz członków komisji lekarskiej
Zaleca się, aby osoby te posiadały specjalizację w danej dziedzinie medycyny, np. chirurgia, ortopedia, neurologia, psychiatria. Osoby te muszą przejść również odpowiednie szkolenie. Nie można łączyć ze sobą funkcji lekarza orzecznika i członka komisji lekarskiej.
