Kodeks pracy wyraźnie nakłada na pracodawcę obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Nie precyzuje jednak w jaki sposób ma się to odbywać w praktyce; jak często pracodawca powinien kierować pracowników na szkolenia, kursy i czy powinien wyrażać zgodę na uczestnictwo w każdym szkoleniu, kursie, w którym pracownik zechce wziąć udział.
Jeżeli osoba zatrudniona chce się dokształcić we wskazanym obszarze (w czasie pracy), musi uzyskać zgodę pracodawcy. Udzielenie urlopu szkoleniowego nie jest obowiązkowe, ostateczna decyzja zawsze należy do pracodawcy. Warto jednak pamiętać, że chęć podnoszenia kwalifikacji zawodowych jest zazwyczaj odbierana pozytywnie. Pracodawca może się przychylić do propozycji pracownika lub zaproponować własny sposób podniesienia przez niego kwalifikacji zawodowych.
Umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych
Wzajemne prawa i obowiązki stron zawartego stosunku pracy mogą zostać uregulowanie w umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowych.
Umowa ta musi mieć formę pisemną i powinna zawierać w swej treści najważniejsze regulacje określające prawa i obowiązki zarówno pracownika jak i pracodawcy w zakresie kształcenia pracownika.
Umowa ta powinna być zawarta jeszcze przed rozpoczęciem podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownika. Natomiast jeśli pracodawca nie chce zobowiązywać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po zakończeniu nauki, to zawarcie takiej umowy nie jest konieczne.
Jednak postanowienia umowy nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy Kodeksu pracy.
Sytuacja może jednak wyglądać zupełnie odwrotnie. Konieczność podniesienia kwalifikacji może wyjść od pracodawcy. Czy pracownik może wówczas odmówić wzięcia urlopu szkoleniowego? Jeśli podniesienie kwalifikacji jest poleceniem służbowym, odmowa może być potraktowana jako naruszenie obowiązków wynikających z zawartej umowy i narazić pracownika na przykre konsekwencje ze zwolnieniem włącznie. Pracodawca może więc wymagać od pracownika podniesienia kwalifikacji. Jeśli inicjatywa wychodzi ze strony pracodawcy, to on decyduje o sposobie wykorzystania urlopu szkoleniowego.
Sposoby podnoszenia kwalifikacji zawodowych
Sposobów podnoszenia kwalifikacji zawodowych jest bardzo wiele. Od tradycyjnych po innowacyjne. Dzięki nowym technologiom zdobywanie wiedzy jeszcze nigdy nie było tak proste. Powszechny dostęp do internetu umożliwił także edukację na odległość.
Staże i praktyki
To sposoby podnoszenia kwalifikacji zawodowych przeznaczone dla osób, które dopiero wchodzą na rynek pracy lub chcą się przebranżowić. Wbrew pozorom staże i praktyki nie są przeznaczone wyłącznie dla ludzi młodych. Z tej formy zdobywania wiedzy i umiejętności coraz częściej korzystają także osoby, które na pewien czas „wypadły” z rynku pracy (ze względu na sytuację zdrowotną lub rodzinną) lub pracownicy, którzy chcą rozpocząć nowy etap w swojej karierze zawodowej. Warto tutaj dodać, że staże i praktyki mogą być płatne lub bezpłatne.
Studia podyplomowe
Posiadanie dyplomu nie zamyka drzwi do dalszej edukacji. Wręcz przeciwnie! Otwiera drogę do szerokiej oferty studiów podyplomowych realizowanych m. in. w trybie zaocznym. Pracodawca może pokryć całość lub część kosztów studiów, jeśli chęć dokształcenia się wyszła z inicjatywy pracownika. Koszty podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie mogą być jednak pokrywane ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.
Szkolenia zewnętrzne
To jedna z najczęściej wybieranych form dokształcania. Szkolenia organizowane przez instytucje publiczne lub prywatne, w przeciwieństwie do studiów, zazwyczaj mają charakter krótkotrwały. Mogą kończyć się egzaminem, ale nie muszą. Po ich zakończeniu uczestnicy często otrzymują certyfikaty, którymi można pochwalić się w CV.
Szkolenia wewnątrz organizacji
Pracodawca może samodzielnie zorganizować szkolenia dla pracowników, zapraszając ekspertów z branży lub wykładowców akademickich. Możliwość regularnego brania udziału w szkoleniach przez wielu jest postrzegana jako benefit.
Kursy e-learningowe i webinary
Dzięki nowym technologiom pracownicy mogą brać udział w kursach i szkoleniach organizowanych z niemal każdego miejsca na świecie, zdobywając wiedzę i dzieląc się swoim doświadczeniem na odległość.
Urlop szkoleniowy
Prawo do urlopu szkoleniowego przysługuje wyłącznie osobom zatrudnionym na umowę o pracę. 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych, egzaminu maturalnego i egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie lub egzaminu zawodowego; 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego (art. 1031 § 2 pkt 1, art. 1032 kp).
Urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Za czas urlopu szkoleniowego pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 1031 § 3, art. 1032 kp).
Pracodawca może również przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 1033 kp).
Odpracowanie i zwrot kosztów
Odpracowanie
Umowa szkoleniowa może przewidywać okres odpracowania nie dłuższy niż 3 lata, dodatkowych
świadczeń, które przyznał pracodawca. Okres odpracowania nie może rozpocząć się wcześniej, niż po zakończeniu konkretnego procesu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Zwrot kosztów
Zwrot kosztów poniesionych przez pracodawcę obejmuje koszty dodatkowych świadczeń przyznanych przez pracodawcę (świadczeń fakultatywnych), takich jak np. opłata za:
– kształcenie,
– podręczniki czy materiały szkoleniowe,
– przejazd na zajęcia,
– noclegi w trakcie kursu czy szkolenia
Odpracowanie nie może dotyczyć poniesionych kosztów przez pracodawcę na wypłatę wynagrodzenia za urlop szkoleniowy oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy, przeznaczonego na udział w obowiązkowych zajęciach w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
UWAGA!
Pracownik ma obowiązek zwrócić koszty poniesione przez pracodawcę z tytułu dodatkowych
świadczeń w sytuacji:
– niepodjęcia bez uzasadnionych przyczyn podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwania podnoszenia tych kwalifikacji,
– rozwiązania przez pracownika stosunku pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w okresie odpracowania,
– rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem (z wyjątkiem wypowiedzenia umowy
o pracę z powodu mobbingu) w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub w okresie
odpracowania,
– rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracodawcy (art. 55 Kp) lub z powodu mobbingu, mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach w trakcie podnoszenia
kwalifikacji zawodowych lub w „okresie odpracowania”.
Katalog wyżej wymienionych przypadków jest katalogiem zamkniętym. Pracownik ma obowiązek
zwrócić pracodawcy koszty dodatkowych świadczeń – w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu kwalifikacji zawodowych lub w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.
Bez zwrotu kosztów
Pracownik nie ma obowiązku zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu dodatkowych świadczeń w sytuacji, gdy:
– pracodawca wypowie stosunek pracy (bez względu na przyczynę),
– rozwiąże stosunek pracy na mocy porozumienia między stronami (bez względu z czyjej inicjatywy to nastąpi),
– umowa o pracę wygaśnie, np. w związku z upływem 3 miesięcy tymczasowego aresztowania
pracownika albo w związku ze śmiercią pracodawcy będącego osobą fizyczną,
– rozwiązanie stosunku pracy nastąpi bez wypowiedzenia, na podstawie art. 53 Kp (bez winy
pracownika),
– rozwiązanie stosunku pracy nastąpi bez wypowiedzenia, z winy pracodawcy, na podstawie art.
55 Kp (z winy pracodawcy – w razie sporu – kwestię tę będzie musiał rozstrzygnąć sąd pracy),
– pracownik wypowie umowę o pracę, ze względu na to, iż pracodawca stosował wobec niego
mobbing,
– pracownik rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia za siedmiodniowym uprzedzeniem,
w razie przejścia zakładu lub jego części na innego pracodawcę (art. 231 § 4 Kp).
Inne przypadki
Pracownikowi, który wyrazi wolę zdobywania lub uzupełnienia wiedzy i umiejętności, które nie będą stanowić w ocenie pracodawcy podnoszenia kwalifikacji zawodowych (hobby lub wiedza ogólna pracownika) – pracodawca nie jest zobowiązany do udzielenia żadnego ze świadczeń, przewidzianych dla pracowników podnoszących kwalifikacje zawodowe.
Pracodawca może dobrowolnie przyznać pracownikowi:
– urlop bezpłatny lub
– niepłatne zwolnienie z całości lub części dnia pracy, w wymiarze ustalonym w porozumieniu
zawieranym z pracownikiem.
Źródło:
1. https://kadry.infor.pl/kadry/indywidualne_prawo_pracy/odpowiedzialnosc_prawa_i_obowiazki/739881,Podnoszenie-kwalifikacji-zawodowych-pracownika.html (dostęp z dnia 21.09.2022).
2. https://www.pip.gov.pl/pl/f/v/160836/ul%20PodnoszenKwalifik%20Internet.pdf (dostęp z dnia 20.09.2022).
