Prawo do pobierania wynagrodzenia za wykonywaną pracę przysługuje każdej osobie zatrudnionej na danym stanowisku pracy. Wysokość tzw., pensji zwykle oscyluje na podobnym poziomie każdego miesiąca, może ona ewentualnie ulec zwiększeniu dzięki rozmaitym premiom oraz nagrodom, wypłacanym jednak okazyjnie, w zależności od zaistniałych okoliczności.
Polskie prawo pracy przewiduje jednak również możliwość legalnego obniżania pensji pracowniczych przez zatrudniające dane osoby podmioty gospodarcze. Oczywiście, dotyczy to jedynie określonych sytuacji, dlatego też warto wskazać na pewne okoliczności, które mogą spowodować obniżkę wynagrodzenia o odpowiednią kwotę tzw. potrąceń pracowniczych, zwanych też potrąceniami z wynagrodzenia.
Klasyfikacja potrąceń z wynagrodzenia
Pod pojęciem potrąceń z wynagrodzenia na ogół rozumie się przekazywanie przez pracodawcę części kwoty z wynagrodzenia do organizacji, która jest wobec danego pracownika wierzycielem. W ten sposób dochodzi do spłaty kolejnych rat zadłużenia. Potrącenia z wynagrodzenia mogą mieć charakter obowiązkowy oraz fakultatywny. Na pierwsze z tych potrąceń pracownik nie musi wyrażać zgody, ponieważ są one pobierane obligatoryjnie, zgodnie z obowiązującym prawem. Dotyczy to głównie potrąceń komorniczych oraz alimentacyjnych, a także potrącenia zaliczki na poczet pobieranego wynagrodzenia.
Oprócz tego odnosi się to również do kar pieniężnych nakładanych z tytułu zaistnienia tzw. odpowiedzialności porządkowej. Zgoda pracownika, najlepiej wyrażona na piśmie, niezbędna jest natomiast w przypadku potrąceń fakultatywnych, przeznaczanych na spłatę zobowiązań, związanych ze składkami związkowymi, kredytami bankowymi oraz składkami na uiszczane dobrowolnie grupowe ubezpieczenia pracownicze. Takie same zasady stosuje się również względem pożyczek otrzymywanych przez pracownika z funduszu świadczeń socjalnych lub kasy zapomogowo-pożyczkowej. Co istotne, potrąceń z wynagrodzenia nie trzeba bynajmniej dokonywać na podstawie kwoty pobieranej pensji, równie dobrze można je bowiem zrealizować, sięgając po część pieniędzy wypłacanych w ramach na przykład nagród jubileuszowych, trzynastek czy świadczeń urlopowych.
Kwoty potrąceń
Wysokość potrącenia w danych okolicznościach regulowana jest za pomocą odpowiednich ustaw. Bierze się tutaj pod uwagę nie tylko rzeczywistą wysokość pensji, ale także rodzaj zobowiązania. I tak na spłatę zobowiązań alimentacyjnych nie można przeznaczyć więcej niż 3/5 wynagrodzenia pracowniczego, z kolei w ramach zajęć komorniczych oraz zaliczek pracowniczych można jednorazowo potrącić z pensji pracowniczej połowę należnej kwoty. Potrącenie za kary porządkowe natomiast zazwyczaj równe są co najwyżej dziesiątej części miesięcznego wynagrodzenia. Trzeba jednak mieć świadomość, że wynagrodzenie pracownicze w większości wypadków podlega szeroko zakrojonej ochronie, dzięki czemu w wielu sytuacjach pobiera się mniej niż wspomniane wyżej górne granice potrąceń. Służy to zagwarantowaniu prawa pracownika do pracy oraz zmotywowaniu go do efektywnego wykonywania obowiązków służbowych. Tak zwana kwota wolna od potrąceń w praktyce sprawia, że pracownik zarabiający najniższą krajową pensję nie zostanie pozbawiony jej części, o ile nie są one związane z koniecznością opłacenia alimentów.
Kwota wolna od potrąceń oscyluje na poziomie 75% wynagrodzenia minimalnego w przypadku zaliczek, 90% minimalnego wynagrodzenia w wypadku kar pieniężnych oraz 100% minimalnego wynagrodzenia przy potrącaniu wszystkich należności pieniężnych poza alimentacyjnymi. Na wysokość takiej kwoty wpływa ustawowe minimum płacowe w danym roku, czas pracy pracownika, zryczałtowane koszty uzyskania przychodu przez niego, a także kwoty zmniejszające miesięczną zaliczkę podatkową.
Zajęcia komornicze nagród
Komornik ma prawo do zajęcia nie tylko samego wynagrodzenia za pracę, ale także różnych innych dodatkowych świadczeń. Ochronie z tego tytułu nie podlegają dodatkowe świadczenia roczne ani urlopowe, obejmuje się nią jednak ekwiwalenty za niewykorzystany urlop, dyżury pracownicze oraz świadczenia z odpraw emerytalnych. Jeśli natomiast chodzi o alimenty, w ich wypadku wynagrodzenie nie jest objęte ochroną. W praktyce oznacza to możliwość zajęcia przez komornika do 60% wynagrodzenia z tytułu konieczności opłacenia alimentów.
Potrącenia dobrowolne
Takie potrącenia możliwe są do dokonania jedynie wtedy, gdy po potrąceniu zostanie odpowiednia kwota wolna w wysokości 80% minimalnego wynagrodzenia w przypadku różnych należności, poza tymi wpłacanymi na rzecz pracodawcy, których wysokość musi być równa 100% minimalnego wynagrodzenia.
Kolejność potrąceń
czasem może zdarzyć się, że pracownik musi spłacić kilka zobowiązań różnego typu ze swojej pensji. W takim wypadku należy zachować odpowiednią kolejność potrąceń. Najważniejszymi z nich okazują się potrącenia alimentacyjne, później wszystkie inne świadczenia komornicze, następnie zaliczki, a dopiero na samym końcu kary porządkowe. Dopiero po potrąceniach obowiązkowych przychodzi czas na potrącenia dobrowolne.
