Stosunek pracy łączący pracodawcę oraz pracownika zwykle opiera się o postanowienia umowy o pracę zawieranej albo na czas określony, albo też nieokreślony. Nierzadko jednak zdarza się, że pracodawca nie chce zatrudnić danej osoby na dłuższy czas lub też woli jej jedynie tymczasowo powierzyć określone zadania do wypełnienia.
W grę nierzadko wchodzą tutaj również różnego rodzaju przywileje pracownicze, które nie każdy pracodawca chce albo może od razu spełnić. W takich okolicznościach najlepszym rozwiązaniem wydaje się podpisanie umowy zlecenie lub umowy o dzieło, na mocy których zleca się wykonanie osobom fizycznym określonych zadań, nie czyniąc z nich automatycznie pracowników danej firmy. Podpisanie przez obie strony tzw. umowy cywilnoprawnej w efekcie prowadzi do powstania pewnych relacji służbowych pomiędzy dwoma podmiotami, z których jeden nazywa się zleceniobiorcą, a drugi zleceniodawcą.
Umowa zlecenie i umowa o dzieło
Wśród umów cywilnoprawnych wyodrębnia się umowę-zlecenie oraz umowę o dzieło. Regulacje dotyczące obu umów znajdują się w Kodeksie cywilnym. Jeśli chodzi o umowę-zlecenie, za jej przedmiot uznaje się zobligowanie się jednej osoby do odpłatnego zrealizowania konkretnej czynności prawnej na rzecz innego podmiotu, bazując na warunkach zdefiniowanych w danej umowie. Z kolei umowa o dzieło odnosi się do zobowiązania się jednego podmiotu do wykonania konkretnej usługi o charakterze materialnym lub niematerialnym na zlecenie innego podmiotu. W obu rodzajach umów strony jej zawierania określa się mianem zleceniodawcy oraz zleceniobiorcy. Pierwszy z nich to osoba lub firma, która zleca wykonanie danej czynności, drugi natomiast to osoba (zazwyczaj fizyczna) przyjmująca na siebie zobowiązania odnoszące się do spełnienia określonych zadań.
Prawa i obowiązki zleceniobiorcy
Wśród zleceniobiorców przeważają osoby fizyczne, choć zdarzają się także podmioty posiadające osobowość prawną. Tak czy inaczej, wymaga się od nich należytego spełniania przekazanych im obowiązków służbowych, z zachowaniem wszelkiej dokładności oraz staranności działań. Mimo wszystko, jeśli chodzi o umowę-zlecenie, nie odpowiada on za ostateczne efekty swego działania (nieco inaczej jest w przypadku umowy o dzieło, która uprawnia zleceniodawcę do reklamacji u wykonawcy dzieła jego nieprawidłowego zrealizowania). Jeśli jednak zleceniobiorca, cechuje się profesjonalizmem działania, zachodzi bardzo duże prawdopodobieństwo, że doskonale wywiąże się on ze swego zadania, biorąc pod uwagę zawodowy charakter jego działalności. Pomiędzy zleceniobiorcą a zleceniodawca nie zachodzi stosunek pracy, stąd też ten drugi nie może domagać się od pierwszego podporządkowywania się zaleceniom odnośnie do sposobu wykonywania pracy. Nie dotyczą go również sankcje karne zapisane w prawie pracy. Nie dotyczą go również standardowe normy pracy, choć odkąd w 2007 roku weszły w życie przepisy nakazujące wypłacanie zleceniobiorcom przynajmniej minimalnej stawki godzinowej, trzeba względem nich prowadzić ewidencję czasu pracy celem ustalenia wysokości należnego wynagrodzenia. Zasadniczo, od zleceniobiorcy oczekuje się, że samodzielnie wykona on wyznaczone mu zadania, niekiedy jednak może on powierzyć je innym osobom, pod warunkiem jednak, że umowa zawarta pomiędzy stronami przewiduje taką możliwość (albo sam zleceniobiorca nie ma realnej możliwości należytego wykonania zadania, zgodnie z określonymi wymogami). Zawsze w takiej sytuacji jednak zleceniodawca musi wiedzieć o zaistniałych okolicznościach. W takim wypadku odpowiedzialnością za wybór odpowiednich osób trzecich do zrealizowania zadania, a także jego faktyczne sfinalizowanie odpowiada zleceniobiorca. Co istotne, świadczenie usług na umowie zlecenia w warunkach zbliżonych do stosunku pracy daje zleceniobiorcy prawo do domagania się od zleceniodawcy ustalenia stosunku pracy.
Prawa i obowiązki zleceniodawcy
Zadbanie o odpowiednie sformułowanie umowy zlecenie lub umowy o dzieło leży w gestii zleceniodawcy. W szczególności powinien on zwrócić uwagę na to, aby jej zapisy znacząco różniły się od zapisów typowych dla umowy o pracę. Od niego zależy również zagwarantowanie zleceniobiorcy możliwości swobodnego wykonywania zleconych zadań, bez narzucania sposobów ich realizacji. Musi on również pamiętać o tym, że pomiędzy nim oraz zleceniobiorcą nie zachodzi stosunek podległości, ponieważ umowy cywilnoprawne charakteryzują się tym, że obie jej strony są równe względem obowiązującego prawa. Umowa zlecenie nie może także zastępować umowy o pracę, przy założeniu spełnienia wszelkich warunków uprawniających do podpisania tej drugiej. W takim wypadku pracodawcy groziłyby bowiem odpowiednie sankcje karne w postaci grzywny, której górna granica wynosi 30 tysięcy złotych. Zleceniodawca musi wypłacić zleceniobiorcy wynagrodzenie w stosownej wysokości. Jeśli zlecenie wymaga uprzednich przygotowań finansowych, od zleceniodawcy oczekuje się opłacenia tych przygotowań, wpłacając zaliczkę na poczet odpowiedniej realizacji zadań.
